Dünya Hukuk Sistemlerine Karşılaştırmalı Bir Bakış: Sosyalist Hukuk ve Diğerleri

Karşılaştırmalı Hukuk ve Hukuk Sistemleri Konu Anlatımı

Belli bir toplumda o toplumu oluşturan insanlarca paylaşılan "hukuka ilişkin fikirler, tutumlar, değerler, kanılar ve beklentiler toplamı" hukuk kültürünü oluşturur.

KARŞILAŞTIRMALI HUKUK

Hukuk disiplininin ve hukuk araştırmasında kullanılan yönteme karşılaştırmalı hukuk denir.

Hukuk sistemi: Hukuk terminolojisinin çok-anlamlı terimlerindendir. Genellikle bir ülkedeki hukuk kurallarının dizge ya da birbirleriyle içsel bağları bulunan düzenek olduğunu ifade etmek için kullanılır. Ulusal hukuk sistemindeki alt düzenekleri ifade ederken "sistem" terimine başvurulur.

Örneğin: "Ceza hukuku sistemi", "İnfaz sistemi" vb.

Kıta Avrupası Hukuk Sistemi

Nordik ülkeler hariç Avrupa kıtasındaki ulusların hukuk düzenlerini Roma Hukuku'na dayalı olma özelliği temelinde kuşatan bir üst kavrama denir.

Hukuk sistemleri arasında bir karşılaştırmadan söz edebilmek için üç unsur bulunması bilimsel gerekliliktir:

1. Tarihsel Temeller
2. Toplumsal ve Kültürel Zemin
3. Hukuk Teknikleri

Bir hukuk düzeninin diğerinden farkı tarihsel olarak belirlenir.

Tarihsel geçmiş; ulusal hukuk düzenlerini birbirinden ayırt eden hukuki düşünme biçimlerinin, hukuk terminolojisinin ve hukuki kurumların farklı tarihsel deneyimlere verdiği farklı yanıtlardır.

Hukuk kurallarının toplumsal ilişkileri düzeltmesini sağlayan etmenler:

1. Din
2. Dil
3. Gelenekler
4. Sosyo-Ekonomik Yapı

Hukuk kuralları, düzenleyicisi oldukları toplumsal ilişki biçimlerini genellikle doğrudan yansıtır ya da onları dönüştürmek için konulabilirler. Varoluşlarını bu ilişkilerin temelinde yatan "dinsel, dilsel, geleneksel, sosyo-ekonomik" etmenlere borçludurlar.

Örneğin: Toplumda kentsel değil kırsal yaşam biçimi egemen ise; yaşam biçimini sürdürmek ve dönüştürmek için gereken ilişkileri düzenleyecek hukuk kuralları varoluş gerekçelerini aynı kaynaktan, yani kırsal yaşam biçiminden alır.

HUKUK SİSTEMLERİ

Batı hukuk sistemi üç alt başlıkta kümelendirilir:

	BATI HUKUK SİSTEMLERİ
KITA AVRUPASI HUKUK SİSTEMİ	ANGLO-AMERİKAN HUKUK SİSTEMİ	SOSYALİST HUKUK SİSTEMİ

1- KITA AVRUPASI HUKUK SİSTEMİ

Kıta Avrupası Hukuku Nedir?

Avrupa'nın ada kısmı hariç, şimdiki Almanya, İtalya, Fransa, İspanya, Hollanda, Avusturya ve İsviçre gibi ülkelerin bulunduğu coğrafyada ortaya çıkmış ve gelişen hukuk sistemidir. Roma hukuku'nun yeniden canlandırılmasını temel alır.

Roma hukuku; Kıta Avrupa'sında, geleneksel hukuklarla yoğrulup, önemli tedvin hareketlerinden geçerek günümüze ulaşmıştır.

Tedvin: Bir ülkede dağınık halde bulunan hukuk kurallarının ait oldukları hukuk dalına bağlı olarak derlenip sistemli bir bütünlüğe kavuşturulması etkinliğidir.

Roma Hukuku Nedir?

Roma hukukunun kavramsal yapısını anlamak için kaynak olarak Institutiones yani Kurumlar'a başvurulmalıdır.

Roma şehrinin kuruluş tarihi (MÖ 753) yılından, Doğu Roma İmparatoru Justinianus'un MS 565 yılında ölümüne kadar geçen zaman içinde Roma'da ve egemenliği altındaki Akdeniz'i çevreleyen topraklarda uygulanmış olan hukuktur.

Gaius's Institutions

	GAIUS'A GÖRE KURUMLAR (Institutions)
KİŞİLER (Personae)	ŞEYLER (Res)	DAVALAR (Actiones)

Bu bölümleme, Orta Çağ'da, Pandekt hukuku'nda ve günümüz Roma hukuku temelli medeni hukuka ilişkin çağdaş yapıtlarda korunmuş olan bir sistematiktir. Roma hukuku aynı zamanda, Pandekt hukuku'nu da ifade eder.

Pandekt Hukuku Nedir?

Orta Çağ ve Rönesans sonrasında Avrupa'daki merkezlerde işlenen, giderek yerel gelenek hukuklarının yerini almakla Kıta Avrupa'sında benimsenen bir özel hukuk kültürünü ifade eder.

Roma hukuku'nun Almanya'da geçerli olduğu bölge ve zaman gereklerine göre düzenlenmiş hali olarak da ifade edilir.

2- ANGLO - AMERİKAN HUKUK SİSTEMİ

İngiliz hukuku ve Amerikan hukuku Anglo-Amerikan hukuk sistemi içerisinde yer almaktadır. Kıta Avrupa'sı sisteminden farklı olarak İngiliz hukuku, yasama etkinliği sonucu olarak ortaya çıkmış genel ve soyut düzenlemelerden ziyade, kimi örnek yargı kararlarında işlenen çözümleri ifade etmektedir.

İngiliz Hukukunun Kaynakları Üç Tanedir:

	İNGİLİZ HUKUKUNUN KAYNAKLARI
ORTAK HUKUK (COMMON LAW)	HAKKANİYET (EQUITY)	YASA HUKUKU (STATUTE LAW)

Örnek kararların mahkeme için bağlayıcı olması, Ortak Hukuk'u (Common Law) başından beri bir içtihat hukuku olarak belirlemiştir. Bir örnek karar, ya bir üst mahkemece verildiği için bağlayıcıdır ya da aynı mahkeme daha önce o kararı vermekteyse, sonraki kararında kendini bağlamıştır (stare decisis ilkesi).

Hakkaniyet Nedir? (Equity)

Ortak Hukuk'un aşırı biçimciliğinin ve karmaşık formüllerinin yerine, yargıcın vicdanı ile hakkaniyet ilkelerine göre yargılama yapmasından doğan içtihat hukukudur.

Yasa Hukuku Nedir? (Statute Law)

İngiliz hukuku'nun içtihattan sonraki ikincil kaynağıdır. Yasa hukuku, Parlamentonun çıkardığı yasalar, onayladığı anlaşmalar ve bunların uygulanma usul ve esaslarını gösteren düzenlemeleri kapsar.

• Amerikan Hukukunun Kaynakları:
  • Mahkeme İçtihatları: Amerikan Hukuku'nda da İngiliz hukukunda olduğu gibi (belirli kurallar dahilinde) bağlayıcıdır.
  • Yasama: Anayasalar (Federal ve Eyalet), Yasalar (Federal ve Eyalet), Yönetmelikler.

Amerika Birleşik Devletleri'nin federal yapısı, yasama alanında da sonuçlarını doğurur. Bu sebepten Amerikan yasalarının bir kısmı federal, diğer kısmı eyalet yasalarıdır. Aralarındaki uyum ve denge, geniş ölçüde ABD Anayasası ve mahkemelerce yapılan yorumlar üzerinden sağlanmaktadır.

3- SOSYALİST HUKUK SİSTEMİ

(Not: Bu sistem büyük ölçüde tarihsel bir öneme sahiptir ve günümüzde saf haliyle uygulanan örnekleri oldukça sınırlıdır.)

Sosyalist Demokrasi İlkesi Nedir?

Siyasal iktidarların, işçi sınıfı ve partisinin öncülüğünde, biçimsel burjuva demokrasisini yıkıp emekçilerin egemenliğini kuran, işçi sınıfı ve müttefiki toplumsal sınıflar eliyle kullanılması şeklinde tanımlanır. Sosyalist hukukunun varlık sebebi; üretim araçlarının ortaklaşa mülkiyetini tesis etmek ve diğer ekonomik ve kültürel koşullara uygun toplum düzenini ayakta tutarak sınıfsız, devletsiz ve (nihayetinde) hukuksuz bir toplum inşa etmenin önünü açmaktır.

Sosyalist Yasallık İlkesi Nedir?

Sosyalist toplum ilişkilerinin oluşturulması için araçsal bir değer taşımakta olan hukuka, ilgililerin itaati anlamına gelmektedir. Söz konusu edilen ilke hem yurttaşlar hem de yasa koyucu için bağlayıcıdır. Yurttaşlar yönünden hukuka itaat, yasa koyucu yönünden ise sosyalist düzenin ilkelerine uygun yaşama faaliyeti anlamına gelmektedir.

Demokratik Merkezcilik İlkesi Nedir?

İktidardaki komünist partisinin, sosyalist devletin yönetim ve düzenleme ilkesidir. Genellikle alt organların üst organlara tabi olması ve azınlığın çoğunluğa uyması prensiplerini içerir.