Noktalama İşaretleri ve Türkçe Kullanımı

Noktalama İşaretleri Nedir ve Nasıl Kullanılır?

Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak amacıyla yazıda kullanılan işaretlere Türkçede noktalama işaretleri denir. Günümüzde kullandığımız noktalama işaretlerinin bir kısmı, yazı dilimize Batı edebiyatının etkisiyle Tanzimat Dönemi'nde girmiştir.

BİLGİ:

Noktalama İşaretleri ilk defa Şinasi'nin "Şair Evlenmesi" adlı tiyatro eserinde kullanılmıştır.

Nokta İşareti Nedir?

Nokta (.): Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonuna konulan temel noktalama işaretidir. Cümlenin bittiğini gösterir. Ayrıca bazı kısaltmaların sonunda, sayılardan sonra sıra bildirmek amacıyla (örn: 3. = üçüncü), tarihlerin yazımında ve matematiksel işlemlerde de kullanılır.

Nokta İşareti Nerelerde Kullanılır?

• Anlamca tamamlanmış cümlenin sonuna konur. (Örnek: Bugün hava çok güzel.)
• Bazı kısaltmaların sonuna konur. (Örnek: Prof. Dr. Ali Yılmaz, Alm. (Almanca), Mah. (Mahallesi) vb.)
• Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kısaltmaları dışında, büyük harflerle yapılan kısaltmalarda genellikle nokta kullanılmaz. (Örnek: TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi), TDK (Türk Dil Kurumu), ABD (Amerika Birleşik Devletleri) vb.)
• Tarihlerin yazımında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur. (Örnek: 01.03.2020, 29.X.1923)
• Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur. (Örnek: Tren 09.15'te kalktı.)

Soru İşareti Nedir?

Soru İşareti (?): Soru anlamı taşıyan cümle veya sözcüklerin sonuna konulan noktalama işaretidir. Cümlenin soru niteliği taşıdığını belirtir.

Soru İşareti Nerelerde Kullanılır?

• Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur:
  • Hangi arabayı beğendiniz?
  • Benimle okula kim gelecek?
  • Soruları siz cevapladınız mı?
• Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için parantez içinde kullanılır: (Yunus Emre (1240?-1320), Ankara’dan Konya’ya 3 saatte (?) gitmiş.)

BİLGİ:

İçinde soru kelimesi (ne, nasıl vb.) veya soru eki (mı/mi) bulunmasına rağmen gerçek bir soru sormayan, cevap beklenmeyen (örneğin pekiştirme veya rica anlamı taşıyan belgisiz sıfat veya zarf-fiil görevindeki) cümlelerin sonuna soru işareti konmaz. Örnek: Ne kadar yaramaz bir çocuk! (Şaşma) Akşam oldu mu sürüler döner. (Zaman) Hava karardı mı eve gideriz. (Zaman)

BİLGİ:

Sıralı veya bağlı cümlelerde, soru anlamı birden fazla cümleyi kapsıyorsa soru işareti en sona konur. Örnek: Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?

Üç Nokta İşareti Nedir?

Üç Nokta (...): Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna; kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine; alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konur. Ayrıca, sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek veya ifadeye güç katmak için de kullanılır. (Örnek: Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz!)

Ünlem İşareti Nedir?

Ünlem İşareti (!): Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarelerin sonuna konur. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra da kullanılır.

Ünlem İşareti Nerelerde Kullanılır?

• Duygu ve heyecan bildiren cümlelerin sonuna konur: (Eyvah, geç kaldım! Yaşasın, sınavı kazandım! Hava ne kadar da sıcak!)
• Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur: (Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!)
• Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır: (İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş.)

Virgül İşareti Nedir?

Virgül (,): Cümle içinde çeşitli görevleri olan, duraklamayı gösteren ve anlam karışıklığını önleyen önemli bir noktalama işaretidir. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına; sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için; uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için; cümle içindeki ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için (başında ve sonunda); anlam karışıklığını önlemek için; hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur. Kısacası, anlatıma açıklık katan ve cümlenin doğru anlaşılmasına yardımcı olan bir ayırıcı işarettir.