Türkiye'de Sosyal Güvenlik Hakları: Sosyal Sigortalar Konu Anlatımı ve Bilinmesi Gerekenler

SOSYAL GÜVENLİK VE SOSYAL SİGORTALAR KONU ANLATIMI

Genel anlamda sosyal güvenlik; aile fertlerine ekonomik güvence sağlayabilmek, "Önlemek ödemekten daha ucuzdur" görüşüne uygun biçimde sosyal güvenliğin engelleyici işlevlerini sağlamlaştırmak, bireyin özgürce geliştirilmesi ve mümkün olduğunca insan mutluluğunun çoğaltılması hedeflerini içerisinde almış önlemler bütünüdür.

Temel sosyal güvenlik tekniği Tasarruf etmektir çünkü tasarruf, sosyal güvenlik tekniği olarak gelirin elde edildiği anda tüketilmeyerek, ihtiyaç duyulduğu zamanlarda kullanmak için saklamaktır.

Sosyal güvenlik Sıkıntısız geçen dönemlerden sıkıntı içinde kalınan döneme bir gelir aktarma mekanizmasıdır.

Sosyal Güvenlik Teknikleri

Sosyal güvenlik tekniklerini ayırmak gerekirse, iki madde olarak inceleyebiliriz ve şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Bireysel Teknikler
2. Toplu (Kolektif) Teknikler

Bireysel teknikler nedir? Bireylerin kendi istekleri ve iradeleri ile kendilerinin sosyal güvenliklerini sağlayabilecek önlemleri almasıdır.

Toplu ya da kolektif teknikler nedir? Toplum olarak hep beraber yaşam sürmenin bir yapısı biçiminde gelişmekte olan tekniklerdir. Toplu uygulamaların amacında karşılıklı yardım almak veya yardım etmek, tesanüt (dayanışma) anlama biçimi aynı zamanda iş birliği özüne dayanan gelir transferi söz konusudur. Beraber hareket etme bilinci bulunmaktadır. İnsanların ve toplulukların hangi yöntemleri kullanarak sosyal güvenlik ihtiyaçlarını yerine getireceği; iktisadi, sosyal, hukuki ve kültürel yöntemlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Sosyal güvenlik amacıyla hazırlanan teknikler ve kullanılan yöntemler:

• Geleneksel sosyal güvenlik yöntemleri - sosyal yardımlar
• Günümüz sosyal güvenlik yöntemleri
• Tamamlayıcı sosyal güvenlik yöntemleri

Geleneksel sosyal güvenlik yöntemleri nedir?

Kişisel tasarruflar, aile içi yardım alışverişi, dini ve sosyal yardımlardır.

Günümüz sosyal güvenlik yöntemleri nedir?

Sosyal sigortalar yöntemi ve devletçe korunma yöntemi diyebiliriz.

Sosyal Sigortalar

Sosyal sigortalar, sanayi toplumlarının farklılaşan sosyal güvenlik ihtiyaçlarını yanıtlamak amacıyla hazırlanan bir sosyal güvenlik tekniğidir. Sosyal güvenlik garantisi sağlamak amacıyla en verimli tekniği hazırlayan sosyal sigortalar, insanoğlunun sosyal hayatın sorunlarını yanıtlamak amacıyla hazırladığı en verimli ve en aktif sosyal kurumdur.

Sosyal sigortaların sigorta kolları kavramı Sosyal güvenlik sistemleri, tüm sosyal tehlikelere karşı koruma garantisi sunmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 102 sayılı sözleşmesinde 9 adet sosyal güvenlik zarara uğrama tehlikesinden bahsetmiştir.

Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Sigorta Kolları
• Tedavi edici hizmetler ve iş göremezlik geliri
  1. Hastalık
  2. İş kazaları
  3. Meslek hastalıkları
  4. Analık
  5. Yaşlılık
  6. Malullük
  7. Ölüm
  8. İşsizlik
  9. Aile gelirinin yetersizliği

Hastalık sigortası nedir?

Hastalık; bedende veya zihinde meydana gelen, vücut görev düzenini rahatsız eden, bedenin işlevlerini azaltan, aynı zamanda normal durumundan uzaklaşma hali olarak ifade edilebilir. Sosyal sigortalar, iş kazaları ve meslek hastalıkları dışında kalan, aynı şekildeki tüm durumları hastalık olarak ifade etmektedir. Sosyal sigorta literatüründe hastalık, kısa vadeli ve geçici süreli sosyal tehlike şeklinde ifade edilir.

Hastalık tehlikesi nedir?

Hastalık tehlikesi, sosyal sigorta sistemi içerisinde iki sigorta kolu şeklinde dizayn edilmiştir. Bu kollardan birincisi hastalığın tıbbi açısıyla alakalı, ikincisi parasal yardımlarla alakalıdır.

Sosyal Sigortaların İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları İçin Önerileri

İş yerinde çalışan bireyin, işini sürdürürken ve işverenin otoritesi alanında oluşan bir olay dolayısıyla kazaya uğraması veya işyerinde bulunan çalışma şartlarından dolayı ortaya çıkan hastalık nedeniyle beden ve ruh bütünlüğünün hasar görmesi hali, iş kazası ve meslek hastalığı olarak nitelendirilir.

İş kazaları ve meslek hastalıkları sadece işveren primleri ile finanse edilmektedir. Bu sebeple, kurulması sigortalılara veya devlete yük getirmeyen bir sigorta koludur.

Analık sigortası nedir?

Genellikle birden fazla ülkede ayrı bir sigorta kolu oluşturmadan, hastalık ve sağlık sigortası içerisinde kapsama alınan analık halini şu şekilde tanımlayabiliriz: Analık, çalışan kadın sigortalı için doğumun öncesinde ve sonrasında geçen sürede çalışma gücü kaybı meydana gelmesi sonucu gelir kesilmesi oluşturan bir sosyal tehlike olarak kabul edilir.

Analık konusuyla ilgili olarak, gebelik döneminde, doğum sırasında ve sonrasında anne ve çocuk sağlığını koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinin ulaştırılması da analık sigortası alanındadır.

Malullük sigortası nedir?

Sigortalının çalışma gücünü bedenen veya ruhen hiçbir şekilde düzelemeyeceği biçimde sürekli şekilde ve belirlenmiş oranların üzerinde kaybetmesi, bir daha hiç çalışamaması durumu olarak ifade edilir. Uzun vadeli sosyal tehlikelerden biridir ve çalışma hayatına girdikten sonra ortaya çıkan engellilik durumudur.

Çoğunlukla çalışma gücünü %60 ya da daha fazla oranlarda kaybedenlerin malul sayılması söz konusu olmaktadır.

Bireyin malullük durumunun sigortaya tabi durumda çalışmaya başlaması sonrasında ortaya çıkması; iş kazası, meslek hastalığı veya bunlardan farklı problemlerle çalışma gücünü kaybetmesi benzeri şartlarla beraber, uzun vadeli sigorta kolu olarak belirlenmiş süre sigortalı olması ve prim ödemiş olması şartları gerekmektedir. Malullük sigortası, sigortalıya aylık olarak bağlanmaktadır. Malullük sigortası aynı zamanda sosyal güvenlik garantisi ve rehabilitasyon hizmeti de vermektedir.

Yaşlılık sigortası nedir?

Biyolojik olarak çalışan bireyin belirlenmiş bir yaşa gelmesi sonrasında beden ve ruh gücünün tümünün veya bir kısmının yitirilmesi durumudur.

Diğer ülkelere gözlem sağlandığında, emekli olma yaşının genellikle 60'lı yaşların üzerinde belirlenmiş olduğu gözlemlenmektedir. En başta kadınların 5 yıl önce emekli olması için imkan verilen düzenlemeler yaygınlaştırılmıştır. Zaman içerisinde kadın ve erkek emekli olma yaşlarının eşitlendiği; genellikle tüm ülkelerde kademeli şekilde emekli olma yaşının uzatıldığı dikkat çekmektedir. Yaşlılık sigortasından aylık bağlanması, kuralların tamamlanması durumunda aylık bağlanmasına hak kazanılan statüyü ifade etmektedir.

Bireyin emekli olması için, bu durumun yaşa gelmesinin yanında, sosyal sigorta sisteminin aylık bağlanması için gereken süreye (örneğin 20-25 yıl) sigortalı olmak ve belirlenmiş süre prim ödemesi (örneğin 9000 gün) gibi kuralların yerine getirilmesi durumunda olanaklıdır.

Ölüm sigortası nedir?

Ölüm sigortası, ölen sigortalının bakmakla yükümlü olduğu kişilere sosyal güvenlik garantisi sağlamaktadır. Ölen bireyin sağlığında bakmakla yükümlü olduğu bireyler, öldüğü zaman aylık bağlanmasına hak kazanan kişiler, yani hak sahipleri durumunda ifade edilirler. Sigortalının eşi, çocukları ve anne-babası bu kapsamda değerlendirilmektedir. Ölüm sigortası, ölen kişinin hak sahiplerine aylık bağlanmasını sağlar. Ayrıca cenaze masraflarının da karşılanması, bu sigorta kolunun sağlamış olduğu bir yardımdır.

İşsizlik sigortası nedir?

Çalışma isteği ve iradesine sahip olmasına rağmen, ücret seviyesi, çalışma süresi ve diğer çalışma şartları durumundan yaşamış olduğu ülkede gerekli şartlar ile iş bulamaması durumu olarak ifade edilmektedir.

İşsizlik sigortasında bireye sağlanan en önemli hak, bireye işsiz kaldığı süre içerisinde işsizlik ödeneği verilmesidir.

Bireye verilen işsizlik ödeneği, işsiz kalmadan önce almış olduğu geliri esas alınarak belirlenmektedir.

Aile ödenekleri nedir?

Aile ödenekleri; aile yardımı, çocuk parası ve benzeri ödeneklerdir. Aile gelirinin beklenenden az olması, yani yeterli olmaması durumudur ve yoksulluk tehlikesinin ortaya çıkışıyla alakalıdır. Aile ödenekleri sigortasından elde edilen temel yardım, çocuk parası verilmesidir. Bu ödeme, çocukların sayısına göre çoğalan veya azalan miktarda verilmektedir.

Çoğunlukla 16-18 yaşına kadar, fakat eğitim durumuna bağlı olarak 20-25 yaşına kadar uzatılabilir. Sonuç olarak, çocuk engelli ve özel eğitim veya bakıma muhtaçsa, çok daha fazla süreler ödemenin yapılması durumu söz konusudur.